Voedseletikettering brengt EU-consumenten op een dwaalspoor

In een vandaag verschenen verslag waarschuwen de EU-auditors dat consumenten makkelijk verstrikt kunnen raken in een doolhof van voedseletiketten. Met behulp van voedseletiketten kunnen mensen een weloverwogen keuze maken bij het kopen van voedsel. Europese consumenten hebben echter te kampen met een groeiend aantal claims, logo’s, slogans, labels en scores die niet alleen verwarrend maar ook misleidend kunnen zijn.

Etiketten bevatten informatie over de inhoud en eigenschappen van voedingsmiddelen. Maar ze worden ook vaak gebruikt om producten aantrekkelijker te maken door de nadruk te leggen op vermeende voordelen zoals “gezond”, “biologisch” of “glutenvrij”. Dankzij de EU-regels wordt op de etiketten basisinformatie vermeld. Hoewel dit een stap in de goede richting is voor consumenten, constateerden de auditors echter een aantal zorgwekkende hiaten in de wetgeving en problemen met controles en sancties.

“In plaats van duidelijkheid te verschaffen, zijn voedseletiketten vaak een bron van verwarring. Er zijn namelijk honderden verschillende regelingen, logo’s en claims die de consument moet ontcijferen”, zegt Keit Pentus-Rosimannus, het lid van de Europese Rekenkamer dat verantwoordelijk is voor de controle. “Bedrijven kunnen heel creatief zijn met de informatie die zij op verpakkingen vermelden. Bovendien houden de EU-regels geen gelijke tred met de voortdurend veranderende markt. Hierdoor worden zo’n 450 miljoen Europese consumenten blootgesteld aan boodschappen die al dan niet opzettelijk misleidend zijn.”

De hiaten in de EU-wetgeving kunnen misleiding van consumenten zelfs in de hand werken. Zo mogen voedings- en gezondheidsclaims volgens de EU-regels worden gebruikt, zelfs voor producten met een hoog gehalte aan vet, suiker en/of zout. Producten met veel suiker kunnen bijgevolg worden aangeprezen als “eiwitrijk producten”. Consumenten worden ook steeds vaker geconfronteerd met niet-gereglementeerde gezondheidsclaims over plantaardige of “botanische” stoffen. Voorbeelden hiervan zijn claims als “geeft meer energie” of “verbetert de fysieke prestaties”, zelfs als deze niet wetenschappelijk bewezen zijn.

Sommige consumenten kunnen zelfs het gevoel hebben dat ze worden benadeeld. Zo hebben mensen met een voedselallergie soms te maken met overdreven voorzichtige allergenenetikettering en vage vermeldingen zoals “kan … bevatten”. Zij worden hierdoor beperkt in hun keuzes. Vooral vegetariërs en veganisten worden hierdoor getroffen: het gebruik van de vermelding “veganistisch” of “vegetarisch” is niet gereglementeerd, aangezien er geen EU-brede definitie is van dergelijke producten.

Voedingswaarden op de voorzijde van verpakkingen (bijv. Nutri-Score, NutrInform Battery en Keyhole) zijn niet geharmoniseerd op EU-niveau. Verder hebben Europese belanghebbenden geen consensus bereikt over het te gebruiken etiketteringssysteem. Toch zouden gestandaardiseerde regels consumenten kunnen helpen bij het maken van gezondere voedingskeuzes en het voorkomen van voedingsgerelateerde ziektes. In plaats daarvan heeft het naast elkaar bestaan van verschillende systemen in de EU-landen (elk met andere boodschappen en doelstellingen) een averechts effect: het brengt consumenten eerder in verwarring dan dat ze hiermee weloverwogen voedselkeuzes kunnen maken.

Dit wordt nog eens verergerd door de stortvloed aan vrijwillige labels, logo’s en claims die zijn ontworpen om de aandacht van consumenten te trekken. Hieronder vallen niet alleen “clean labels” over de afwezigheid van bepaalde stoffen (bijv. “antibioticavrij”) en niet-gecertificeerde eigenschappen (bijv. “vers” en “natuurlijk”). Ook bevatten de etiketten uiteenlopende milieuclaims die op greenwashing neerkomen. De auditors betreuren dat dergelijke praktijken niet kunnen worden voorkomen met de huidige regelgeving.

Ondanks deze kritiek constateerden de auditors dat consumentenvoorlichting geen hoge prioriteit lijkt te hebben. De EU had tussen 2021 en 2025 slechts ongeveer 5,5 miljoen euro beschikbaar gesteld voor bewustmakingscampagnes over voedseletikettering. Dergelijke campagnes zijn in de EU-landen maar mondjesmaat uitgevoerd. Dit verklaart bijvoorbeeld waarom consumenten amper het verschil tussen de verplichte data “te gebruiken tot” en “ten minste houdbaar tot” kennen.

Levensmiddelenbedrijven kunnen ook misbruik maken van tekortkomingen op het gebied van controles en sancties. De controles op verplichte etikettering werken over het algemeen goed. Vrijwillige claims zoals voedings- en gezondheidsclaims of onlineverkoop van levensmiddelen (die sinds de pandemie sterk is toegenomen) worden echter zelden of nooit gecontroleerd. Websites buiten de EU kunnen trouwens zo goed als niet hierop worden gecontroleerd. Volgens de auditors zijn de boetes die worden opgelegd voor overtredingen vaak niet afschrikkend, doeltreffend of evenredig.

Nieuwsbericht van Europese Unie, 25/11/2024