Elektriciteitsscenario’s voor het Belgische energiesysteem richting 2050

Met de publicatie van een nieuwe studie over de toekomst van het Belgische energiesysteem, roept Elia op tot snelle actie. In ‘Electricity Scenarios for Belgium towards 2050’ wijst de netbeheerder er op dat het de hoogste tijd is om keuzes te maken die het Belgische energiesysteem én onze welvaart veilig stellen.

De snelle en fundamentele veranderingen van de energietransitie creëren nieuwe noden en behoeften én er is de bijkomende uitdaging van de wettelijk voorziene kernuitstap in 2025. Naast de vele uitdagingen ziet de netbeheerder ook industriële opportuniteiten voor België als ‘energiedraaischrijf’ voor Europa. Niet beslissen, betekent volgens Elia quasi automatisch een nucleaire verlenging tot 4 Gigawatt (GW).

Met het aangekondigde Energiepact bepalen de federale en regionale energieministers binnenkort de krijtlijnen van het toekomstige Belgische energiesysteem. Door te wijzen op positieve keuzes en belangrijke aandachtspunten wil Elia het publieke debat over het zogenaamde Energiepact met feiten en analyses ondersteunen. In de studie worden diverse beleidsopties vergeleken.

Vier hoofdconclusies

Het Belgische elektriciteitssysteem steunt op middellange termijn voornamelijk op een productiemix van maximale hoeveelheden hernieuwbare energie, in combinatie met flexibele thermische capaciteit én aangevuld met grensoverschrijdend elektriciteitstransport via interconnectoren. Vraagbeheer en energieopslag hebben een stijgend belang maar garanderen – binnen de bestudeerde tijdshorizon – géén bevoorradingszekerheid tijdens langdurige periodes zonder wind en zon.

De studie bevestigt de visie die Elia in juli 2017 publiceerde: België heeft de meeste baten bij een Europees geïntegreerd elektriciteitssysteem dat steunt op hernieuwbare energiebronnen, waarbij het volledige binnenlandse potentieel wordt gevaloriseerd en via interconnectoren wordt aangevuld met energie van hernieuwbare en andere gedifferentieerde buitenlandse productie-eenheden.

Elia ziet een stijgend belang voor vraagbeheer (demand-side management) én energieopslag. Maar hun flexibele bijdrage in het energiesysteem zal onvoldoende zijn tijdens langdurige periodes met weinig zon en wind (vb. bij een koudegolf). Daardoor blijft er – binnen de tijdshorizon van de studie – nood aan regelbare thermische capaciteit (zoals gascentrales).

Bijkomende interconnectoren zijn een ‘no regret’. Ze dragen bij tot het behalen van de Belgische klimaatdoelstellingen én bieden de beste garantie voor competitieve prijzen met onze buurlanden. Bijkomende interconnectoren brengen bovendien industriële opportuniteiten voor de eigen productiemarkt: België kan als een ‘first mover’ het concept realiseren van de ‘Energy Roundabout’ of ‘energiedraaischijf’ voor Europa. De studieresultaten tonen aan dat bovenop de al besliste interconnectiecapaciteit (6500 MW tegen 2020), België er zowel economische als ecologische voordelen bij heeft om te investeren in bijkomende elektrische interconnectoren. Bijkomende interconnectoren geven toegang tot de diverse energiemix in de buurlanden en creëren welvaart door internationale prijsconvergentie. Ze laten ook toe om ons elektriciteitssysteem maximaal te decarboniseren via uitwisseling op Europese schaal van CO2-arme elektriciteitsproductie.

In élk toekomstscenario naar 2050 is er vanaf 2025 nood aan bijkomende regelbare (thermische) productiecapaciteit om de schok van de nucleaire exit op te vangen en bevoorradingszekerheid te garanderen. Bij een volledige nucleaire uitstap in 2025 gaat het om minstens 3,6 GW.

Met de wettelijk vastgelegde kernuitstap in 2025 staat België voor een nooit geziene uitdaging: in combinatie met de verwachte sluiting van enkele oudere gascentrales, verdwijnt op zéér korte tijd maar liefst twee derde (!) van onze huidige elektriciteitsproductie. Om een adequaat elektriciteitssysteem te garanderen, is er na de kernuitstap in alle toekomstscenario’s behoefte aan vervangingscapaciteit. Bij een volledige kernuitstap in 2025 is er volgens de studie nood aan minstens 3,6 GW nieuw te bouwen capaciteit die ten laatste operationeel is vanaf de winter 2025-2026.

Bij een gedeeltelijke nucleaire levensduurverlenging van 2 GW – zoals gesuggereerd door VBO en Febeliec – zou de behoefte aan nieuwe capaciteit in 2025 afnemen tot ca. 1,6 GW. Maar in beide scenario’s blijkt er nood aan bijkomende maatregelen om de bouw van de vervangingscapaciteit te garanderen.

Door de lage stroomprijzen kan het huidige marktmodel niet garanderen dat de noodzakelijke vervangingscapaciteit om de kernuitstap in 2025 op te vangen, daadwerkelijk gebouwd wordt. De groothandelsprijs voor elektriciteit is onvoldoende om de investering te vergoeden. Gezien de urgentie en de risico’s op schaarste, prijspieken én zelfs ernstige bevoorradingsproblemen, kan een gericht veilingmechanisme in een eerste fase een oplossing bieden.

Volgens Elia is het onwaarschijnlijk dat er voldoende investeringssignalen zullen zijn om de productieshock van de nucleaire exit op te vangen. Dit zal leiden tot schaarste, prijspieken en zelfs ernstige bevoorradingsproblemen. Daarom lijkt er nood aan bijkomende maatregelen om de ca. 3,6 GW capaciteitsnood te vergoeden.

Rekening houdend met de geplande kernuitstap moeten de investeringsbeslissingen hiervoor ten laatste tegen 2020-2022 genomen zijn. Er is dus amper 3 tot 4 jaar de tijd om een alternatief marktmodel te ontwikkelen en zowel op nationaal als op Europees niveau goedkeuring te krijgen. Gezien de urgentie lijkt de meest realistische oplossing een ‘one-shot’ operatie met gerichte veilingen. De contouren van zo een alternatief marktontwerp zouden volgens Elia nog binnen de termijn van deze regering uitgewerkt moeten worden.

Oproep tot actie

Volgens Elia maakt deze studie duidelijk dat het de hoogste tijd is om keuzes te maken. Niet beslissen, betekent quasi automatisch een nucleaire levensduurverlenging tot 4 GW.

Chris Peeters, CEO Elia: “De tijd dringt om positieve keuzes te maken die de toekomstige welvaart van België ondersteunen. Onze studie weegt diverse beleidsopties en de eventuele consequenties af. Dit is onze maatschappelijke opdracht. Het elektriciteitsnet is immers een cruciale pijler van het energiebeleid. Door snel en slim in te spelen op de opportuniteiten die zich aandienen, kan België zich verzekeren van een adequaat, koolstofarm én competitief elektriciteitssysteem dat de welvaart voor de volgende generaties verzekert”.

Nieuwsbericht van Elia, 15/11/2017